Meer aandacht voor arbeidsuitbuiting: wat kun jij als professional doen?
Slachtoffers van mensenhandel hebben te maken met dwang, (dreiging met) geweld en misleiding. Vaak zijn ze te bang of niet in staat om zelf aangifte te doen. Het signaleren van mensenhandel is belangrijk omdat slachtoffers afhankelijk kunnen zijn van mensen uit hun omgeving om uit de uitbuitingssituatie te komen. Het programma Samen tegen Mensenhandel werkt aan het verminderen van het aantal slachtoffers o.a. door professionals te leren vormen van uitbuiting te herkennen. Eén van de lijnen die het landelijke programma benadrukt is het leren signaleren van arbeidsuitbuiting.
Arbeidsuitbuiting is een vorm van mensenhandel waarbij iemand in onmenselijke omstandigheden moet werken en soms ook zijn of haar inkomsten moet afstaan. Het is ook meer dan slecht werkgeverschap en gaat om een combinatie van ernstige, vaak onmenselijke situaties op de werkvloer. Regelmatig is ook sprake is van dwang, geweld, chantage, fraude en misleiding. Arbeidsuitbuiting komt voor in veel verschillende sectoren, waaronder de land- en tuinbouw, horeca, particuliere huishoudens, bouw en in de schoonmaak- en uitzendbranche.
Waarom is het lastig om arbeidsuitbuiting te signaleren en bewijzen?
Het recent gepubliceerde jaarverslag (2021) van de Nederlandse Arbeidsinspectie geeft hier antwoord op : “Artikel 273f uit het Wetboek van Strafrecht omschrijft arbeidsuitbuiting. Het gaat dan onder andere om gevaarlijk en ongezond werk moeten doen, veel te lange werkdagen maken, geen of veel te weinig loon krijgen, slechte huisvesting, niet kunnen beschikken over het eigen paspoort en mishandeling, chantage, dwang of bedreiging. Pas als aan zo’n hele rij voorwaarden van arbeidsuitbuiting is voldaan, kan het OM de zaak oppakken. En heeft het slachtoffer recht op ondersteuning en bescherming. Als je ‘dwang’ of ‘het oogmerk om voordeel te trekken uit het handelen van de dader’ niet kunt bewijzen, maar de werkgever maakt zich wel schuldig aan slaan, dreigen, weinig betalen en vasthouden, dan is dat toch niet genoeg voor de vervolging van arbeidsuitbuiting.”
Arbeidsuitbuiting in Midden-Nederland?
Hoe ziet (de aanpak van) arbeidsuitbuiting in Midden-Nederland eruit? Ellen van Klaveren, zorgcoördinator mensenhandel in Flevoland: “De tendens is dat komende jaren de grootte van de groep arbeidsmigranten nog sterker gaat stijgen. Momenteel zien we in Flevoland, naast de Oost-Europeanen ook een grote groep uit Zuid-Europa. De problematiek zit in de overlast van een deel van de arbeidsmigranten. Zo is er veel huiselijk geweld, maar zijn er ook veel problemen doordat werknemers, bijvoorbeeld wegens drankmisbruik of problemen met werkgevers, gelijk hun huisvesting kwijtraken. Deze mensen worden zonder pardon op straat gezet en kunnen dan nergens heen.”
Volgens Ellen kan er meer preventief worden ingezet in de aanpak van arbeidsuitbuiting: “Arbeidsmigranten kennen in Nederland veelal hun rechten en de juiste weg naar zorg of hulp niet. Daarnaast is er vanuit hun thuisland vaak wantrouwen naar de politie en overheid. Daarom is de stap om hulp te vragen als dat nodig is, groot. In Duitsland krijgen arbeidsmigranten bijvoorbeeld taallessen en worden er avonden georganiseerd voor ontspanning zoals dansen of kaarten.. Of een markt waarbij iedereen elkaar kan treffen. Hierdoor ontstaat zicht en hebben de mensen ook een leven naast hun werk. Er kan meer gedaan worden om arbeidsmigranten uit hun isolement te halen en een vertrouwensband met hun op te bouwen. Als er dan mogelijk sprake is van uitbuiting, is de weg naar de hulpverlening ook sneller en makkelijker.”
Signaleren, controleren en integraal aanpakken van arbeidsuitbuiting
Het RIEC Limburg ontwikkelde een toolkit Arbeidsuitbuiting die handreikingen en hulpmiddelen voor professionals in de aanpak van arbeidsuitbuiting biedt. Er zijn bijvoorbeeld tools te vinden voor de aanpak van arbeidsuitbuiting in relatie tot malafide uitzendbureaus, maar ook voor de hulpverlening aan slachtoffers. Daarnaast ontwikkelden zij een handelingskader voor het signaleren van mensenhandel: voor, tijdens en na controles van arbeidsmigranten. Dit handelingskader legt uit hoe signalen en mensen te herkennen als mogelijk slachtoffer van arbeidsuitbuiting, en hoe verschillende bevoegdheden en interventies kunnen bijdragen aan de strijd tegen de georganiseerde misdaad.
Tot slot heeft het CCV de Handreiking Integrale aanpak Arbeidsuitbuiting gemaakt. De handreiking schetst enerzijds het brede palet aan mogelijke interventies en anderzijds ook gerichte mogelijkheden voor specifieke situaties. Het biedt daarmee handvatten voor (nagenoeg) iedere professional die betrokken is bij de aanpak van arbeidsuitbuiting of ernstige benadeling. De handreiking is voornamelijk gericht op de partijen in de keten, zoals de eerder genoemde domeinen. Er is specifiek aandacht voor de rol van de Nederlandse Arbeidsinspectie, de politie, de gemeente en haar toezichthouders, het Openbaar Ministerie en de Belastingdienst. Juist deze partijen hebben de mogelijkheden en middelen om vanuit hun domein arbeidsrechtelijk, strafrechtelijk of bestuurlijk op te treden.
