Maatschappelijke onrust

Dit is een samenvatting van de fenomeenkaart Online aangejaagde ordeverstoringen.

Fysieke ordeverstoringen die online beginnen of online versterkt worden. Veiligheidsprofessionals en bestuurders zien zich hiermee steeds vaker geconfronteerd. Denk bijvoorbeeld aan oproepen tot demonstraties of illegale feesten. Er is nog veel onduidelijk over online aangejaagde openbare ordeverstoringen (hierna: OAOV), zowel over het fenomeen als over een werkende aanpak. Onderzoeksbureau LEV (Marnix Eysink Smeets) en onderzoeksbureau EMMA (Hans Moors en Linda de Veen) voerden in opdracht van Bureau Regionale Veiligheidsstrategie een onderzoek uit om te komen tot een zogenaamde fenomeenkaart. Doel hiervan is om het fenomeen van online aangejaagde ordeverstoringen zo volledig mogelijk in kaart te brengen en betrouwbaar te documenteren om zo het handelingsperspectief van bestuurders en professionals te verrijken. Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft het onderzoek gesubsidieerd.

Dit bestand betreft twee samenvattingen. De eerste is van de kamerbrief over de handreiking, de verheldering van het juridisch kader en de beantwoording van de vragenlijst van gemeenten met betrekking tot online onderzoek door gemeenten in het kader van de Openbare Orde en Veiligheid (OOV). De tweede is een samenvatting van de 'Verkenning bevoegdheden politie gegevensvergaring t.b.v. openbare orde en toezeggingen mondelinge vragenuur TOOI'

Dit onderzoek heeft in kaart gebracht wat verschillende ontwikkelingspaden van rechtsextremistische radicalisering zijn en wat hierbij de rol is van sociale mediaplatforms, met daarbij specifieke aandacht voor de werking van aanbevelingsalgoritmen. Ook is gekeken naar de rol van de offline context in ontwikkelingspaden van rechtsextremistische radicalisering. Op basis van de bevindingen zijn mogelijke haalbare handelingsperspectieven beschreven voor de overheid om rechtsextremistische radicalisering via online platforms te voorkomen.

Er bestaat bij de gemeente Utrecht behoefte aan inzicht in de achtergronden van de meerdaagse ongeregeldheden van 14 augustus tot en met 18 augustus 2020, op verschillende locaties in de stad, namelijk Kanaleneiland, Overvecht, Hoograven, Zuilen en Ondiep. Daartoe is aan de auteurs van dit onderzoek gevraagd om in het bijzonder veldwerk te verrichten onder bewoners en om te kijken naar factoren die de relschoppers hebben gemobiliseerd.

In dit onderzoek verkennen de auteurs relaties tussen online conversaties en protesten op straat. Ze onderzoeken of online activiteiten protest op straat beïnvloeden en of er sprake kan zijn van mobilisering van protest door sociale media.

Dit onderzoek is bedoeld om ervaringen bij gemeenten met online aangejaagde ordeverstoringen in kaart te brengen en daarmee de lokale en regionale aanpak van online aangejaagde ordeverstoringen te versterken.

Om online onderzoek te doen ter voorkoming of het tegengaan van openbare ordeverstoringen dient de gemeente altijd zorgvuldig te handelen. Maar hoe werkt dit in de praktijk? Hoe komt de gemeente tot haar beslissing? Hoe maakt zij haar overwegingen om online onderzoek te doen inzichtelijk? Welke afwegingen liggen hieraan ten grondslag? En waar krijgen dit soort zaken een plek in de organisatie en werkprocessen? De VNG heeft in samenwerking met regionaal samenwerkingsverband NHVeilig dit protocol ontwikkeld om de implementatie van de handreiking voor gemeenten te vereenvoudigen.

Deze handreiking biedt een stappenplan om te beoordelen of het nodig is online onderzoek te doen om bepaalde openbare orde bevoegdheden in te kunnen zetten, of indien daarover nog geen duidelijkheid bestaat, om een algemeen beeld te kunnen vormen van een (dreigende) openbare orde verstoring. Als uit het stappenplan blijkt dat online onderzoek mogelijk is wordt vervolgens stilgestaan bij de wijze waarop dit mogelijk is en onder welke omstandigheden, ook wanneer dit betekent dat daarbij persoonsgegevens worden verwerkt.

Dit onderzoek is een verkenning naar de mogelijkheden van burgemeesters om (preventief) online op te treden in gevallen waarbij de openbare orde verstoord wordt of dreigt raken door wat online gebeurt. De analyse richt zich uitsluitend op de openbare orde bevoegdheden van de burgemeester.

Dit onderzoek betreft een verkenning naar de mogelijkheden en onmogelijkheden van de burgemeester om preventief online op te treden in gevallen waarbij de openbare orde verstoord wordt of dreigt verstoord te raken door wat online gebeurt.

Minister De Jonge (BZK) en staatssecretaris Van Huffelen (Koninkrijksrelaties en Digitalisering) sturen de Tweede Kamer de handreiking, de verheldering van het juridisch kader en de beantwoording van de vragenlijst van gemeenten met betrekking tot online onderzoek door gemeenten in het kader van de Openbare Orde en Veiligheid (OOV).

Bekijk de tijdlijn die overzicht geeft van de juridische zaken die spelen rond het thema online aangejaagde ordeverstoringen. De gebeurtenissen zijn opgedeeld in vier categorieën: rechtspraak, internationaal, documenten en activiteiten.

Een nieuw protocol helpt gemeenten bij het uitvoeren van online onderzoek om de openbare orde en veiligheid te bewaken of te herstellen. Dit protocol is ontwikkeld door de VNG en Noord-Holland Veilig (NHVeilig), met input van een aantal gemeenten.